Anekdote 4: Een nieuw gebouw - Jonas IJburg Amsterdam - 1-6-2018
Ik werd gebeld door Leo Versteijlen van Site Urban Development, met een vraag waar ik niets van begreep. Ze waren bezig met een ´tender´ voor een nieuw gebouw op Ijburg en wilden daar de bewoners bij betrekken, ze hadden begrepen dat ik wist hoe dat moest en of ik onderdeel wilde worden van het ´tenderteam´. Ik had nog nooit van een tender gehoord. Het bleek te gaan om een soort wedstrijd die de gemeente uitschrijft voor een bepaalde locatie waar gebouwd kan worden. Partijen kunnen dan, op basis van een enorm ´tenderdocument´ met allerlei voorwaarden een plan indienen. Vaak gaat dat in 2 rondes met een grote eerste groep waarbij er 3 tot 5 partijen worden geselecteerd om een finaal plan in te dienen. Die plannen zijn erg uitgewerkt op alle aspecten: stedenbouwkundig, klimaatadaptie, duurzaamheid en ook sociaal.
Ik vond het interessant en stelde voor om te gaan wandelen door de buurt, sleutelfiguren te zoeken en bewoners te betrekken bij de plannen. Ik kende al een aantal mensen op IJburg en bouwde via hen een netwerkje op. Ik hoorde dat men cultuur miste en plekken om elkaar te ontmoeten. En dat de kinderen op Ijburg moeten leren zwemmen maar dat daar weinig mogelijkheden voor zijn. Ik nam de ideeën mee naar het ontwerpteam en tot mijn verbazing begonnen de architecten die ideeën in te tekenen: een waterbaan op het dak waar in gezwommen kan worden en we bedachten dat de zijkant van het gebouw als een groot filmscherm kan dienen, met een plein er voor, waar de buurt films kan programmeren en samen kan kijken.
Het plan van Amvest won de tender en De Jonas werd in het voorjaar 2023 opgeleverd, een prachtig gebouw, genomineerd voor bijna alle prijzen die er zijn. We praten er in het voorjaar van 2023 met Jeroen Schipper van Orange Architecten die het gebouw ontwierp. ¨ Het moest een gebouw met een warm hart worden. Het ging gebouwd worden op een lege landtong naast de haven van Ijburg waar veel kinderen speelden en we vroegen ons af wat het gebouw terug zou kunnen geven aan de buurt. Als je bouwt met hoge dichtheid in de stedelijke omgeving dan moet je je best doen om een gebouw te maken dat zijn omgeving tot leven brengt of in ieder geval bijdraagt aan de omgeving. Het hele team zat er zo in en daarom ontstond ook het idee om Floor te bellen want als je ontwerpt voor de omgeving dan moet je die ook betrekken en er naar luisteren, je erdoor laten inspireren. Het mooie en ook best bijzondere is dat eigenlijk alle ideeën uit de indiening ook echt zijn gerealiseerd. Jonas is voor ons een case study geweest en heeft de basis gelegd voor de ontwikkeling van ons denken. Duurzaamheid is veel breder dan alleen klimaat maatregelen, het moet ook een sociaal duurzame omgeving worden. In de Jonas hebben we het metrage van de wooneenheden ietsje geknepen en die ruimte die overhielden in de collectieve ruimte en ondersteunende voorzieningen gestopt zoals de logeerplekken,het collectieve dakterras en de woonkamer. Die liggen ook heel centraal, iedereen komt daar doorheen op weg naar iets. Jonas is een voorbeeld van dat het kan, een gebouw dat iets teruggeeft en zijn omgeving tot leven brengt.
Projectontwikkeling
Er is een enorme ¨bouwopgave¨ in Nederland. Het bouwen in nieuwe of bestaande omgevingen heeft grote gevolgen voor de omgeving en leidt vaak tot weerstanden. Soms gaat het ten koste van bestaande plekken, broedplaatsen en woningen en vaak spelen volume en financiële overwegingen een belangrijke rol waarbij het sociale of gemeenschappelijke het onderspit delft.
De traditionele gebiedsontwikkeling heeft een sterk top-down karakter. Er worden plannen gemaakt, tenders uitgeschreven en als het allemaal bedacht is worden de plannen gepresenteerd in het buurthuis. De boze buurtbewoners zitten vooraan, gewapend met kritiek. Veel mensen komen niet naar dergelijke bijeenkomsten en de kritische stemmen zijn altijd luider dan de constructieve. Er is natuurlijk inspraak mogelijk, bewoners kunnen zienswijzen indienen en participeren maar die instrumenten zijn vaak onderdeel van een proces waar er al paden zijn ingeslagen en het ¨eigenaarschap¨ van het proces ligt bij de gemeente en ontwikkelaars. Waar bewoners soms inhoudelijk kritisch zijn is dat vaak onderliggend het gevolg van een gevoel niet gehoord te zijn, dat er over hun buurt wordt besloten zonder dat ze daar invloed op hebben.
Het doorbreken van deze cyclus kan heel effectief door de buurt meteen vanaf het begin, werkelijk te betrekken. Door in de buurt te gaan wandelen en te praten over wat er leeft, wie de sleutelfiguren zijn, dat zijn waardevolle partners en heel vervelende tegenstanders. Dan komen er ideeën en suggesties die soms van doorslaggevende waarde zijn voor het ontwikkelingsproces. Maar daar hoeft het niet op te houden, bewoners kunnen in een appgroep meedenken en soms zelf een actieve rol spelen in de ontwikkeling. Een buurtcoöperatie die de plint, de functies op de begane grond exploiteert en programmeert bijvoorbeeld.
Deze betrokkenheid leidt er ook toe dat nieuw ontwikkelde projecten bijdragen aan een sterke verbinding tussen bewoners en de omgeving, dat er ruimte wordt ingebouwd voor ontmoeting en dat de broedplaats niet weg hoeft maar juist onderdeel wordt van de nieuwe plek. Door vanuit de omgeving te ontwerpen worden tegenstanders medestanders en dat is een groot verschil.
