Anekdote 3: Culturele Hoofdstad van iedereen - Leeuwarden - 3-5-2015

Toen, op een groot scherm op het afgeladen Gouverneursplein, bekend werd gemaakt dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa zou zijn in 2018 vielen 3.000 Leeuwarders elkaar huilend in de armen.  De winst was het resultaat van de betrokkenheid van bijzondere bewoners van Friesland én de aanzet tot een jaar en een programma dat door bewoners wordt gemaakt, Mienskip 3.0.

De Provincie Friesland wilde met de regio proberen om Culturele Hoofdstad van Europa te worden, net zoals het Ruhrgebied dat was geweest. Dat was alleen zo misgelopen dat men alleen nog inzendingen van steden wilde hebben en de ambitie van de Provincie werd overgeheveld naar de stad Leeuwarden. Maar daar heerst het adagium: ´Het het nooit wat weest, En et zal nooit wat wurde, Ast in liwwarden geboren bist, Kanst et wel skudde´ en: ¨wij winnen nooit wat¨. Het was bovendien crisis en het Stedelijk Kunstencentrum had net moeten sluiten als gevolg van bezuinigingen. Een groepje jonge cultuurmakers dacht er anders over en Burgemeester Ferd Crone gaf ze de kans om een eerste stap te maken, hij herkende dat ¨een kracht van buiten¨ dingen kan doorbreken en dit project zou dat kunnen zijn. Ze schreven een manifest, ´Zin in de toekomst´ met heerlijke zinsnedes zoals: "Als we niet oppassen, komen we nooit meer af van de predikaten “gereduceerd wingewest”, “perifere voedselleverancier van de Randstad” en “aanbieder van neo-pittoresk ruraal woongenot voor de urbane grijze golf”. Het kwam tot stand op basis van heel veel gesprekken met mensen over hoe de wereld er over 20 jaar uit zou kunnen zien, hoe we samen gelukkig worden en ´it bêste lân fan d'ierde´, zoals in het Friese Volkslied staat. ¨Daarmee maakten we iets gezamenlijks tot onderwerp van het denken¨ zegt Sjoerd Bootsma, lid van het groepje, daarover. Met een meerderheid van 1 stemt, steunt de de gemeenteraad vervolgens het plan om aan een bidbook te gaan werken. 

De raad wil op de hoogte blijven en vraagt om een update, te snel en de avond die ze organiseren gaat helemaal mis. Het geluid doet het niet de Poolse Professor die gevraagd is om iets te zeggen is onverstaanbaar, een opmerking valt verkeerd en er ontstaat ruzie. Ontdaan en somber drinken ze na afloop nog een biertje. Dan meldt de Professor zich nog even en zegt: ¨May I congratulate you.¨ Ze vragen verbaasd waarmee in vredesnaam en hij legt uit dat er een hele grote opkomst was en dat die samen met de boosheid, op grote betrokkenheid duidt en dat je daarmee al heel veel hebt. ¨Zo ontstaan dingen uit crises¨ zegt Sjoerd erover in het gesprek dat we met hem hebben voor dit boek. ¨En eigenlijk geldt dat voor alles, we hebben crisis nodig, destructie misschien wel, maar in combinatie met een alternatief. Pas dan kunnen mensen afscheid nemen van het oude. En daar spelen kunstenaars zo'n belangrijke rol. In het bedrijfsleven geeft men 5% of meer van de omzet uit aan innovatie en experiment en in de samenleving doen we dat niet terwijl we juist katalysatie nodig hebben voor nieuwe ideeën, verbeelding en vertrouwen daarin.¨

Het plan van Friesland, gedragen door Leeuwarden, komt door de eerste ronde, de jury roemt het ¨activisme, de urgentie en de gedragenheid.¨  Intern noemen ze het:¨ het plan van 10.000 kopjes koffie¨ en dat is het letterlijk. Sjoerd vertelt: ¨ ik geloof in het 1-11-11.000 model: 1 iemand verzamelt 11 iemanden en die verzamelen 11.000 iemanden. Je hebt mensen nodig die op straat gaan staan met een toeter en roept: ´ik heb een idee, wie doet er mee?. Toen we gingen nadenken over wat we na de Culturele Hoofdstad moesten gaan doen zei iemand: ¨blijf ons een aanleiding geven om samen te werken.¨ ¨Dit soort projecten is ook heel erg afhankelijk van schaal en Friesland heeft een bijzondere traditie van Mienskip. Doordat men hier op terpen woonde (komt van Oudgermaanse woord Thorp of dorp en bestaat niet in het Engels), had men hechte gemeenschappen op de terp zelf maar moest samenwerken met andere terpen om te overleven. Kleine gemeenschappen die een grote gemeenschap vormen, 11 steden en 30 ´grietenijen´ die het eens moesten worden. Dan duurt het even maar dan heb je wel wat.¨ Aan het einde van het gesprek vertelt Sjoerd nog een mooi verhaal over hoe een rups een vlinder wordt: een rups vreet zich helemaal vol zodat hij hevig obees wordt en bijna uit elkaar knalt. Dan nemen slapende cellen, Imaginal Cells, het over en zeggen: ΅nu is het genoeg, we gaan het anders doen¨, de rups verpopt en transformeert zich.¨ Kunstenaar en initiatiefnemers als imaginal cells.

Sjoerd was de drijvende kracht achter de geweldige festivals ‘Welcome to The Village’ en ‘Explore the North’. Zo´n figuur dat een aantal kenmerken combineert waardoor een stad met Sjoerd heel anders is dan een stad zonder Sjoerd. Slimheid gecombineerd met onbevangenheid, een enorm scherp beeld van wat er kan en hoe dat kan. Eindeloze energie en een groot scheppend vermogen waar de meest creatieve en rare ideeën uitkomen. Iemand die niet alleen ideeën heeft maar ze ook uitvoert en, tenslotte, iemand die overtuigend is omdat hij de indruk wekt dat het wel goed komt, vertrouwen wekt. Dit soort mensen zijn sleutelfiguren en zij maken uiteindelijk het verschil in duurzame en vitale gemeenschappen. Het herkennen, erkennen en de ruimte geven aan deze mensen of ze juist niet steunen of soms zelfs tegenwerken, is zo ontzettend belangrijk zoals dit verhaal zal laten zien.

Leeuwarden, of eigenlijk Friesland, wint en is in 2018 de Culturele Hoofdstad van Europa. Daarmee was iets heel bijzonders bereikt maar nu moest de uitvoering ook nog een project van alle Leeuwarders worden. Sjoerd Bootsma reist af naar onze Noorderparkkamer om kennis te maken en te kijken hoe we kunnen samenwerken. Ik vraag hem of hij helemaal speciaal daarvoor uit Friesland is gekomen: ¨Dat is voor ons heel normaal en voor jullie heel bijzonder.¨ 

We spreken af dat ik een paar dagen naar Leeuwarden kom. Ik ga door de stad wandelen om met mensen te praten over wat de Culturele Hoofdstad betekent voor hen, daarmee heb ik een mooi thema om gesprekken aan te gaan. Een paar weken later meld ik me bij Sjoerd in zijn nieuwe kantoortje in de Blokhuispoort, de voormalige stedelijke gevangenis die tot broedplaats is omgebouwd. De lift werkt niet, de bordjes ook niet, ik zwerf door het gebouw met dikke deuren die nu openstaan en waar creatieven de ruimte krijgen. 

Een oudere mevrouw had zich daar eerder ook al gemeld. Ze was naar Sjoerd en zijn team gekomen met een idee. Sinds haar man was overleden was ze eenzaam en haar hobby was haken. Ze vroeg zich af of zij ook mee kon doen aan de Culturele Hoofdstad en had een gehaakte pannenlap meegenomen. Het team was geraakt en was het eens: ¨als de Culturele Hoofdstad niet ook voor deze mevrouw is dan is het mislukt.¨ Er werd een idee uit geboren: als we nou met allerlei Leeuwarders die dingen maken een souvenirwinkeltje zouden openen in het kader van Culturele Hoofdstad 2018? 

Daar was een plek voor nodig dus we liepen rond op zoek naar een plek, vonden lege winkels, belden makelaars die ook weer gingen bellen. We organiseerden een avond in een leeg pand, 50 betrokken bewoners waren aanwezig en 13 mensen meldden zich aan als kwartiermaker voor de souvenirwinkel. We begonnen al met programmeren in en vanuit een winkel van de FARSK kunstenaars in het kleine steegje, de Oude Oosterstraat, dat wij de Culturele Hoofdstraat gingen noemen. We betrokken de winkelondernemers uit deze straat bij een Winters Binnen Festival (geïnspireerd op het Winters Binnen Festival in Amsterdam Noord) waarbij er in allerlei huiskamers en plekken in de buurt optredens worden georganiseerd. Tijdens dit festival was Wethouder Feitsma er ook met iemand van de Provincie en regelden zij onderling die avond dat we in de winkel mochten blijven voor een betaalbare huur. Er werd een stichting opgericht: Het Erfskip, we brachten ze in contact met Safka van stichting DOEN voor de startfinanciering en de souvenirwinkel van Leeuwarders kwam tot bloei. Het bestaat nog steeds, de stichting was in 2021 aanwezig op de Dutch Design Week en heeft zich ontwikkeld tot een enorm innovatieve en succesvolle beweging van lokale ambachtelijkheid. Het begon met een eenzame vrouw met een gehaakte pannenlap.

Ik ging geregeld een paar dagen terug naar Leeuwarden, een heerlijke stad waar men elkaar kent en waar maar weinig nodig is om mensen mee te krijgen. Waar je de wethouder en de voorzitter van de Elfstedentocht tegenkomt op straat. Ik had begrepen dat ik het Cafe ‘Het Leven’ moest zien. Ik liep erheen langs allemaal andere cafe ́s. Op het terras zat 1 man. Dit bleek Hotze te zijn, de initiatiefnemer van de Broedplaats in voormalige Blokhuispoort gevangenis. Hij vertelde over hoe hij alleen in het lege gebouw begon maar vooral hoe hij bij de wethouder was gekomen met een plan en hoe hij het vertrouwen had gekregen. Als u in Leeuwarden bent, ga dan vooral eens kijken bij de Blokhuispoort, dan kunt u zien wat er uit vertrouwen in de juiste mensen kan groeien. 

 Intermezzo - sleutel: Doen

2 keer overleggen en dan gaan doen; eerst doen en later regelen. Er gaat heel veel tijd en energie, enthousiasme en momentum verloren in het overleggen, plannen, afstemmen en vermijden van risico ́s. In de tijd dat je een heel plan schrijft, kun je ook een tijdelijke winkel openen. Je kunt heel veel mogelijke problemen vooraf proberen af te dekken, of ze achteraf rechtzetten, aanpassen of oplossen. Door concreet te gaan doen trek je ook een ander soort mensen aan, je laat zien dat iets kan in plaats van van tevoren eindeloos te hypothetiseren en uit te leggen. En, tenslotte, je helpt systemen uit hun impasse te komen door te forceren: de vergunning voor de nieuwe Noorderparkbar was nog niet rond, de wethouder was uitgenodigd om het te openen dus het werd nog snel geregeld. Er was jaren vergaderd over een trappetje aan het balkon van een sociale woning, buurman Bert de Lasser maakte het gewoon en liet zien dat het kon.