Anekdote 14: Zienswijzen van bewoners wegschrijven - Amersfoort, zomer 2021

Een verzoek uit Amersfoort, het duurde even voordat we het precies begrepen: er was een park Elisabeth Groen met een Parkhuis gemaakt, en er was de gemeente. Of we een voorstel wilden doen om het project te evalueren. De ervaring leert in zulke gevallen dat er waarschijnlijk allemaal dingen mis zijn gegaan, dat er ruzie is ontstaan, beloftes niet zijn nagekomen, dat er inspraak is geweest maar dat de nieuwe wethouder het toch op zijn manier heeft doorgedrukt, etcetera.

Het was niets van dat alles. Nee, dit was juist een voorbeeldproject, een prachtig park, helemaal door bewoners ontwikkeld, met hulp van en in dienstbare samenwerking met de gemeente. De bewoners beheren het park zelf. Een van de bijzonderste projecten die we als Stadmakers hebben leren kennen.

Het Nieuwe Samenwerken was een bewonersinitiatief dat zich rond 2010 inzette voor meer betrokkenheid van bewoners bij stedelijke vraagstukken in Amersfoort. Stichting Heiligenbergerbeekdal, ook een bewonersinitiatief, streed voor het groen houden van het bijzondere Beekdal, waar het Meander Medisch Centrum in stond dat verplaatst zou gaan worden.

De gemeente had eerder een ander park in Amersfoort gerenoveerd, met de gebruikelijke inspraak en uitgebreide participatie. Dat was niet goed gegaan: de gemeente had het toch anders gedaan en de bewoners waren woedend en teleurgesteld. 

Pim van den Berg was Wethouder voor D66, een indrukwekkende, rustige en slimme man. Hij had begrepen waarom het mis was gegaan bij het andere park en zich voorgenomen het nu anders aan te pakken. Hij ging achter de twee uitgangspunten voor de herontwikkeling staan: het Beekdal moest groen blijven en het zou voor bewoners worden gerealiseerd. Naar we begrepen maakte hij een politieke deal met de VVD: de VVD kreeg een nieuwe rondweg, en Pim een groen Beekdal voor en door bewoners.

We ontmoetten alle spelers van de gemeente, van de stichting en van het Parkhuis, een voormalig Ketelhuis van het voormalig ziekenhuis dat pas was heropend. Het was privaat gekocht en ontwikkeld, maar met een sterk maatschappelijke functie, naast de horeca.

Projectleider Yordi van de gemeente vertelde een verhaal dat ons de ogen opende. Het is een kern geworden van ons werk. Hij werkte op de afdeling Ruimtelijke Ordening en besteedde daar een groot deel van zijn tijd aan ‘het wegschrijven van zienswijzen van bewoners’, zoals dat werd genoemd en gebruikelijk was. ´Dat waren wel andere tijden,´ zegt hij daar nu over. Bewoners hebben het recht om hun zienswijzen in te dienen bij gemeentelijke plannen: vijftien pagina’s van meneer Jansen, met tekeningen en alternatieven, avonden aan gewerkt, zijn vrouw had het nog nagelezen. En dan was het Yordi’s taak om zulke voorstellen ‘weg te schrijven’: ‘Geachte heer Jansen, veel dank voor uw ingediende zienswijze, heel erg interessant maar daar kunnen we helaas niks mee doen’ (geen letterlijke quotes overigens).

Hij nam dit mee in zijn nieuwe rol als projectleider. Zijn collega Mirjam stelde op een dag voor om echt te luisteren naar de ideeën en zorgen van bewoners, om de reacties onbevangen te lezen of beluisteren en op hun merites te beoordelen. Yordi deed dat, hij begon zich in te leven, zonder het doel van de projecten uit het oog te verliezen, en dat veranderde zijn aanpak volledig. Hij was een van de cruciale drijvende krachten achter het bewonersinitiatief Park Elisabeth Groen. Ik heb het weleens over het ‘Yordi-effect’: een heel belangrijk, heel groot kwartje dat ineens valt.

Een stichting werd opgezet en een groep mensen met soms aanzienlijke banen en achtergronden, financieel en technisch onderlegd, nam het bestuur op zich. Het ziekenhuis moest nog worden gesloopt, de gevonden asbest leverde vertraging op en er was even sprake van het huisvesten van vluchtelingen in de woontorens van de verpleegkundigen. De VVD, die de rondweg al in de pocket had, wilde toch nog eens praten over het bouwen van woningen. Wethouder Van den Berg zei daarover dat het een deal was die constant onder druk stond maar hij en de  stichting hielden voet bij stuk. De ambtenaren hadden zo politieke steun, voelden zich gesteund en kregen mede daardoor de ruimte om de plannen uit te werken.

We vroegen aan de voormalig voorzitter van de stichting of hij het niet raar vond om als vrijwilliger te werken met de betaalde ambtenaren: was dat niet ongelijk? Hij dacht even na en zei: ‘Dan werk je in opdracht van iemand en daar heb ik helemaal geen zin in. Als het betaald werk was geweest, dan had ik het niet gedaan.’ 

Een zin om eens diep over na te denken.

De samenwerking was bijzonder. ‘We wilden gewoon samen iets moois maken’, zei iemand van de stichting daarover. De gemeente beheerde het geld, was helemaal transparant en betaalde alleen als de stichting akkoord was. De bestuursleden schoven aan bij afdelingsvergaderingen, liepen vrijelijk door het gemeentehuis. Ze hadden ook politieke contacten, maar nooit achter de ruggen van de ambtenaren om. Er was ruimte om dingen op te lossen op moeilijke momenten, omdat iedereen wilde dat het lukte. 

Op initiatief van de stichting werd er een koper en exploitant van het voormalig Ketelhuis gevonden. Het werd een Parkhuis met gedreven maatschappelijk ondernemers die daar een fijne en sociale plek voor de wijk en de stad maakten. En er waren ook, ten slotte, een paar goede en moedige benoemingen. Iemand had bedacht dat Mirjam en Yordi namens de gemeente het project moesten aanjagen. Zij waren enthousiast en zouden niet weggaan na een jaar. Ze bleven en leverden samen met de bewoners een prachtig park op.

Het park Elisabeth Groen is zo’n interessant voorbeeld van hoe het kan en wat er gebeurt als Stadmakers de handen ineenslaan. Hoeveel voldoening de realisatie van zo’n project geeft, hoe leuk het is, hoeveel verbinding er ontstaat. Hoe de gemeente ruimte geeft aan initiatieven, hoe ze doet waar ze goed in is en taken overlaat aan anderen die daar beter in zijn. Hoe het belangrijk kan zijn om in een coalitieakkoord al vast te leggen bij welke programma´s samenwerking met bewoners gezocht gaat worden. Wat er gebeurt als politici sterk genoeg zijn om koers te houden, als ambtenaren het als een ‘persoonlijk project’ zien, als bewoners volharden. 

Eigenlijk is de sleutel van het succes, bedachten we, dat het allemaal lieve mensen waren die erbij betrokken waren. Die elkaar dingen gunden, elkaar waardeerden, vertrouwden en dat vertrouwen niet beschaamden. Misschien moet er in vacatures meer naar lieve mensen gezocht worden – dat zie je eigenlijk nooit. Lia, de huidige voorzitter van de stichting, had houvast aan 4 pijlers die voormalig Nationaal Ombudsman Alex Brenninkmeijer voorstond als het om de relatie tussen overheid en burger ging: Respect, Vertrouwen, Gelijkwaardigheid en Persoonlijk Contact.

In de evaluatie besloten we niet een reconstructie te maken, maar de sleutelelementen van het succes te benoemen. Het werden er zeventien en ze zijn zo mooi dat we ze overnemen uit het verslag dat is na te lezen op de website www.Stadmakers033inactie.nl. 

Durf te leren van dingen die verkeerd gingen, durf te veranderen van aanpak.
Zoek naar een samenwerkingsvorm waarin politiek reageert op agenderende bewoners in plaats van andersom.
Maak heldere (politieke) keuzes en houd daaraan vast.
Streef naar gemeenschappelijke doelen vanuit mogelijk verschillende en eigen belangen.
Stimuleer dat bewoners, overheid en bedrijfsleven ruimte maken voor maatschappelijk ondernemerschap.
Leg de lat niet te laag voor bewoners: ook zij moeten zich houden aan professionele standaarden.
Erken dat niet iedere bewoner geschikt is voor iedere taak.
Herken en erken ieders verschillende expertises en territoria.
Behandel bewoners met vertrouwen, als werkelijk volwaardige partners.
Maak het leuk: mensen worden leuk als ze leuke projecten doen.
Handel vanuit het idee dat de attitude en persoonlijkheid van mensen vaak belangrijker zijn dan hun inhoudelijke kennis of positie.
Ga met geduld en volharding te werk: blijf actief, programmeer en markeer overwinningen. Succes trekt aan.
Herken en erken cruciale momenten.
Leg afspraken helder, zakelijk en goed vast.
Zorg voor helderheid, ruimte en volledige openheid bij de financiën.
Handel vanuit doelstellingen en niet vanuit systemen.
Benut en zoek de mogelijkheden van samenwerking tussen ondernemers en bewonersinitiatieven.